Dit artikel wordt gepubliceerd in Juvox Magazine maart 2020
Zie je een overtreding (fraude, onveiligheid), ga bij jezelf na of het wel ‘erg genoeg’ is. Het gaat niet over jou, en dat moet zo blijven.
Dat justitiepersoneel in aanraking komt met agressie, was bekend. Maar zo veel, zo ernstig en met zulke gevolgen, dat is niet acceptabel. Maar wat als jij of anderen te maken hebben met onveiligheid op de werkvloer of andere schendingen? Kun je daarover een ‘officiële klokkenluidersmelding’ volgens de Wet Huis voor klokkenluiders doen, die onderzocht moet worden? En ben je dan beschermd tegen ‘benadeling’ door de werkgever in de zin van ontslag, pesten, overplaatsing en dergelijke?
De wet beperkt ‘misstand’ tot die gevallen waar “het maatschappelijk belang in het geding is bij de schending van een wettelijk voorschrift, een gevaar voor de volksgezondheid, een gevaar voor de veiligheid van personen, een gevaar voor de aantasting van het milieu, een gevaar voor het goed functioneren van de openbare dienst of een onderneming als gevolg van een onbehoorlijke wijze van handelen of nalaten.”
Er moet dus een maatschappelijke belang zijn. Bij een ‘incident’ is dat niet het geval: de buitenwereld merkt er niets van. Ben je het niet eens met beleid, dan is dat meestal ook geen misstand. Is er sprake van structurele onveiligheid of gevaar voor het goed functioneren van bijvoorbeeld een justitiële inrichting, dan kun je een melding doen.
Volgens de wet moet je eerst intern melden. Daarna kun je naar het Huis voor klokkenluiders, waar je achterin de rij kunt aansluiten – het Huis is overbelast. Soms kun je direct naar het Huis, bijvoorbeeld als je vreest voor repressailles.
Bij rechtsbijstandsverleners melden zich meestal mensen die al zijn geschaad, meestal door ontslag. Dat is jammer, want er is dan al zodanig veel misgelopen dat er weinig meer te redden aan is. Vandaar een korte ‘cursus klokkenluiden’.
Zie je een overtreding (fraude, onveiligheid), ga bij jezelf na of het wel ‘erg genoeg’ is. Bedenk dat wat jij onoverkomelijk vindt, anderen als ‘gezeur’ kunnen bestempelen. Stel je deze vragen:
Heb je het probleem besproken, maar wilden je colllega’s of leidinggevende er niet aan, dan moet je de vraag stellen: wat heb ik ervoor over? Want een melding gaat altijd tijd en energie kosten. De kans dat de baas niet blij is met jouw melding, is groot. Mijn mening is dat je van ‘gewone werknemers’ geen heldendom kunt eisen, zeker als er geen sprake is van dodelijke of ernstige misstanden. Ook is de vraag: heb ik zelf ooit iets niet goed gedaan? De kans bestaat namelijk dat je zelf onderwerp wordt van onderzoek, al was het maar omdat degenen waarover je meldt, hun straat schoon vegen door de aandacht naar jou te verleggen. Verder is het aan te raden om medestanders te zoeken: samen sta je sterker.
Denk na of je de melding anoniem of op naam wilt stellen. Het laatste heeft als voordeel dat je de melding kunt toelichten of aanvullen, anders lukt dat meestal niet. Bedenk dat anonieme meldingen meestal wel zijn terug te leiden naar een of meer personen, en dat je daar toch last van kunt krijgen.
Presenteer je niet als ‘klokkenluider’, maar als melder. Het gaat niet over jou, en dat moet zo blijven. Ook als je benadeeld wordt of de misstand niet goed wordt opgepakt, probeer dan niet met veel protestmails en bewijsstukken je gelijk te halen. Dat kan een rechtsbijstandsverlener beter doen. Het grootste probleem in verkeerd gelopen klokkenluidersrechtzaken is namelijk dat de dossiers zo dik en gedetailleerd zijn dat niemand ze nog leest. Je wordt gezien als ‘lastige veelklager’, en dat moet je niet willen.
Caroline Raat is onderzoeker, docent en auteur op het gebied van recht en integriteit.
